Wat doet het online aanbieden van mindfulness-based programma’s met de effectiviteit ervan?

 

Als blog deel ik graag een deel van de NIEUWSBRIEF van de beroepsvereniging voor mindfulness trainers in Nederland en Vlaanderen, JUNI 2020. Juist nu!

 

Geschreven door: Martin van Boxtel.
Geredigeerd door Barbara Doeleman-van Veldhoven & Marleen ter Avest.

 

Onze samenleving is door het coronavirus voor onbepaalde tijd behoorlijk veranderd. Met alle onzekerheid over de toekomst bestaat er onverminderd behoefte aan mindfulness-based programs (MBPs). Veel van de leden van onze beroepsvereniging hebben inmiddels de stap gezet om hun trainingsaanbod online te vervolgen, al was het maar om lopende trainingen voort te kunnen zetten.

Er is nog maar weinig gedegen onderzoek gedaan waar een online MBP precies aan dient te voldoen (1). Deze unieke periode nodigt ons echter nadrukkelijk uit om tot nieuwe initiatieven te komen en om mindfulness beoefening breed te blijven uitdragen. Nu de digitalisering van het trainingsaanbod in een stroomversnelling terecht is gekomen, klinkt ook toenemend de vraag onder trainers: is de kwaliteit van een 8-weekse online training wel vergelijkbaar met een reguliere fysieke training op locatie?

Gecontroleerde studies waarbij online trainingen vergeleken zijn met de reguliere fysieke versie zijn nog schaars, maar zie (2). Eén van de eerste grote, alhoewel niet-gecontroleerde, studie naar een online training onder 273 deelnemers is uit 2013, van de groep van Mark Williams in Oxford (3). Zij lieten zien dat een aangepast trainingsprogramma, gebaseerd op het traditionele MBSR/MBCT-format, wat betreft de omvang van de effecten op gerapporteerde gevoelens van angst, depressie en stress, vergelijkbaar was met die van een fysiek format.

Uit een meer recente meta-analyse op basis van 15 gerandomiseerde (gecontroleerde) studies bleek dat online MBPs (in brede zin) weliswaar kleine, maar significante effecten lieten zien op de mate van depressieve gevoelens, angst, mindfulness en algemeen welbevinden (4). Deze effecten haalden het over het algemeen echter niet met die van het fysieke trainingsformat. Een uitzondering hierop was het effect op ervaren stress. Deze bleek het sterkst te zijn in de online variant en was in omvang wel vergelijkbaar met het effect dat doorgaans van MBPs wordt beschreven dat op fysieke locaties worden gegeven. Verder werd in deze studie duidelijk dat de effecten net wat groter waren wanneer de groepen online werden begeleid door een trainer, in vergelijking met formats die juist trainer-onafhankelijk waren.

Gesuggereerd werd dat een online training meer geschikt lijkt te zijn voor personen met psychische symptomen dan voor mensen met lichamelijke klachten en dat therapietrouw online over het geheel genomen waarschijnlijk lager is bij de fysieke variant. Vergelijkbare bevindingen werden gerapporteerd in vier andere meta-analyses (5-8), alleen werd daarbij in twee van deze meta-analyses het verschil tussen trainer-afhankelijke en trainer-onafhankelijke interventies niet altijd teruggevonden (5,8).

Lippman en collega’s (9) analyseerden onlangs de kenmerken van 18 grote online mindfulness interventie studies en lieten zien dat de effectiviteit van deze studies samenhing met de wijze waarop de volgende vier ingrediënten in het trainingsaanbod verwerkt waren:

1. aanbieden van formele oefeningen

2. duidelijke psycho-educatie

3. geven van reminderprompts voor (offline) activiteiten

4. aanvullende, informele oefeningen

Het lijkt er dus op dat de mate waarin een training personen aanzet tot actief deelnemen in de beoefening een cruciale factor is voor het instructie-ontwerp en het slagen van een online MPB interventie. Voor trainers lijkt dit misschien een open deur, maar het is waardevol dat dit ook echt te meten valt.

Het lijkt er dus op dat een goed opgezette online MBP interventie, al of niet gemodereerd door een trainer, betekenisvolle effecten bij deelnemers teweeg kan brengen (1). Dit is op zichzelf heel goed nieuws, alleen al omdat daarmee voor een aantal mensen een mogelijke drempel voor het volgen van een online training kan worden weggenomen.

Daarnaast is er op dit moment nog veel onderzoek gaande naar de effectiviteit van online MBPs, waar de resultaten nog van moeten volgen. Zoals vaker het geval is, loopt onderzoek wat achter op de klinische praktijk, zeker nu er een snelle verandering in de praktijk heeft plaatsgevonden. Er is ook nog veel uit te zoeken met betrekking tot de wijze waarop een online MBP het best kan worden vormgegeven. Hierbij dienen keuzes niet alleen op basis van wijsheid, maar het liefst ook op basis van goede klinische evidentie te worden genomen. Een ander punt is dat er hopelijk op korte termijn meer duidelijkheid komt over waaruit de onderscheidende rol bestaat van een mindfulness trainer in een online MBP interventie.

 

Referenties

1.    Mrazek AJ, Mrazek MD, Cherolini CM, Cloughesy JN, Cynman DJ, Gougis LJ, et al. The future of mindfulness training is digital, and the future is now. Current Opinion in Psychology. Elsevier Ltd; 2019 Aug 1;28:81–6.

2.     Compen F, Bisseling E, Schellekens M, et al. Face-to-Face and Internet-Based Mindfulness-Based Cognitive Therapy Compared With Treatment as Usual in Reducing Psychological Distress in Patients With Cancer: A Multicenter Randomized Controlled Trial. J Clin Oncol. 2018;36(23):2413‐2421.

3.    Krusche A, Cyhlarova E, Williams JMG. Mindfulness online: an evaluation of the feasibility of a web-based mindfulness course for stress, anxiety and depression. BMJ Open. British Medical Journal Publishing Group; 2013 Nov 29;3(11):e003498.

4.    Spijkerman MPJ, Pots WTM, Bohlmeijer ET. Effectiveness of online mindfulness-based interventions in improving mental health: A review and meta-analysis of randomised controlled trials. Clinical Psychology Review. 2016 Apr;45:102–14.

5.    Russell L, Ugalde A, Milne D, Austin D, Livingston PM. Digital Characteristics and Dissemination Indicators to Optimize Delivery of Internet-Supported Mindfulness-Based Interventions for People With a Chronic Condition: Systematic Review. JMIR Ment Health. 2018;5(3):e53–16.

6.    Lyzwinski LN, Caffery L, Bambling M, Edirippulige S. A Systematic Review of Electronic Mindfulness-Based Therapeutic Interventions for Weight, Weight-Related Behaviors, and Psychological Stress. Telemed J E Health. 2018 Mar;24(3):173–84.

7.    Sevilla-Llewellyn-Jones J, Santesteban-Echarri O, Pryor I, McGorry P, Alvarez-Jimenez M. Web-Based Mindfulness Interventions for Mental Health Treatment: Systematic Review and Meta-Analysis. JMIR Ment Health. 2018;5(3):e10278–16.

8.    Toivonen KI, Zernicke K, Carlson LE. Web-Based Mindfulness Interventions for People With Physical Health Conditions: Systematic Review. J Med Internet Res. 2017;19(8):e303–17.

9.    Lippmann M, Laudel H, Heinzle M, Narciss S. Relating Instructional Design Components to the Effectiveness of Internet-Based Mindfulness Interventions: A Critical Interpretive Synthesis. J Med Internet Res. 2019;21(11):e12497–15.